Rozwój mowy związany jest z każdą ze sfer rozwoju człowieka i poszczególne jego stadia następują w określonym czasie. Zaczyna się już w wieku płodowym, kiedy to wykształcony narząd słuchu odbiera bodźce ze środowiska zewnętrznego.
Dźwięki docierają do maluszka a jego narządy artykulacyjne zaczynają pracować już podczas takich czynności jak ssanie kciuka lub połykanie wód płodowych. Są to pierwsze kroki ku opanowaniu złożonych ruchów artykulacyjnych niezbędnych do produkowania głosek.
Krzyk noworodka, nazywany jest pierwszym aktem mowy. Krzycząc, dziecko komunikuje swoje potrzeby a także ćwiczy narządy artykulacyjne. Poza tymi odgłosami, w pierwszym miesiącu życia słyszalne są także mlaski, kwilenia, pomrukiwania nieprzypominające mowy, jednak świadczące o tym, iż niemowlak nieświadomie „bawi się” narządami artykulacyjnymi.
Około 2 – 3 miesiąca życia niemowlęta zaczynają głużyć. Głużeniem określa się gardłowe lub tylnojęzykowe dźwięki, pojawiające się w sytuacji dobrego samopoczucia i połączone z ruchami całego ciała. Głużenie jest mimowolne, a gardłowy charakter dźwięków związany jest z leżąca pozycją dziecka.
Kolejne stadium w rozwoju mowy to gaworzenie. Obserwujemy je około 6 miesiąca życia. Dziecko produkuje sylaby, stymulowane przez otocznie próbuje je naśladować Z czasem sylaby łączą się w sekwencje, dziecko naśladuje świadomie produkowane przez siebie dźwięki – to tzw. gaworzenie samonaśladowcze.
Pod koniec pierwszego roku życia, dzieci posługują się już prostymi dwusylabowymi wyrazami takimi jak mama, tata, baba. Onomatopeje używane są także w formie wyrazów (pies – hau, samochód – bum, kura – ko ko). Często obserwuje się powtarzanie dźwięków przez inne osoby a także powtarzanie dłuższych zestawień sylab – zjawisko to nosi nazwę echolalii fizjologicznej.
Drugi rok życia przynosi stały wzrost słownictwa. Prawidłowo funkcjonujący 2-latek nazywa coraz więcej przedmiotów, posługuje się kilkunastoma słowami – najczęściej są to rzeczowniki i czasowniki dotyczące najbliższego otoczenia. Zanim dziecko zacznie nazywać każdy element rzeczywistości „po imieniu”, korzysta z pojęć ogólnych. Zatem słowo pić oznaczać może zarówno wodę, sok, mleko oraz – chcę pić. Pojawiają się także zdania o prostej strukturze – „mama oć”, „tata daj”, jednak dziecko nie odmienia jeszcze końcówek fleksyjnych.
W trzecim roku życia
obserwuje się dynamiczny rozwój sprawności językowych.
Dzieci opanowują prawidłowe posługiwanie się kategoriami językowymi, przez co
ich wypowiedzi stają się poprawne gramatycznie. W zasobie fonologicznym brak
już tylko głosek dziąsłowych [sz], [ż], [cz], [dż] oraz głoski [r]. Ponieważ w
dalszym ciągu sprawności językowe się kształtują, wypowiedzi dziecka nie są
pozbawione błędów fleksyjnych, artykulacyjnych oraz niewłaściwe formy wyrazów,
które to mają swoje źródło w próbach odmianie przez analogię, np. oni
ją ‘jedzą’, oni powią ‘powiedzą’.
Czwarty rok życia jest
czasem doskonalenia nabytych wcześniej umiejętności. Ciągły przyrost słownictwa
powoduje, iż wypowiedzi dziecka są dłuższe, barwniejsze, zawierają wyrazy
nacechowane emocjonalnie. Rozwija się umiejętność narracji – uwidacznia się
umiejętność używania związków przyczynowo – skutkowych a także wyrażania
relacji przestrzennych, czasowych. To wiek pytań, a osoby z otoczenia dziecka –
rodzice, dziadkowie czy rodzeństwo odpowiadając na pytania pomagają kształtować
małemu odkrywcy kompetencje językową, dostarczając
mu prawidłowych wzorców.
Piaty i szósty rok życia to czas ostatecznego kształtowania się systemu fonetyczno fonologicznego, wszystkie głoski języka – także głoska [r] – powinny być opanowane. Jest to czas twórczego operowania środkami językowymi. Pięciolatki bawią się słowami, dostrzegają wieloznaczność słowa, potrafią rymować. Sześciolatek sprawnie operuje środkami stylistycznymi takimi jak porównania i określenia, tworzy wypowiedzi o charakterze metaforycznym. Zauważalny jest wzrost umiejętności dostosowania formy wypowiedzi do odbiorcy – inaczej rozmawia się z rówieśnikiem, inaczej z osobą dorosłą. Dzieci sześcioletnie dysponują pełnym zasobem głosek, części mowy, kategorii gramatycznych oraz schematów składniowych. To w jaki sposób dziecko operuje językiem zależy od wielu wewnętrznych i zewnętrznych czynników. Jakiekolwiek trudności w opanowywaniu języka i mowy, odpowiednio wcześnie zauważone i poddane oddziaływaniu terapeutycznemu znacznie zmniejsza szanse na wystąpienie takich wtórnych zaburzeń jak np. dysleksja.